Władysław Kopaliński, Kot w worku.

88 językowych przygód

Władysława Kopalińskiego, wybitnego polskiego leksykografa, tłumacza, edytora i wydawcę, większość z nas kojarzy jako „Pana od Słowników”. Do dziś, szukając „Słownika wyrazów obcych”, rzucam z rozpędu w powietrze: „Nie wiecie, gdzie położyłem Kopalińskiego?”. Zasługi Kopalińskiego (a w zasadzie Władysława Stefczyka, bo Kopaliński to pseudonim na cześć nauczycielki, która rozbudziła w przyszłym badaczu miłość do języka) dla polskiej leksykografii i literatury są nieocenione, ale może nawet skuteczniej propagują język książeczki podobne do prezentowanego tutaj „Kota w worku, czyli z dziejów powiedzeń i nazw”.

„Kot w worku” to arcyciekawa językowa przygoda, na którą składa się 88 rozdziałów różnej długości, niepołączonych w zasadzie żadną nicią. Poza jedną: w każdym rozdziale Kopaliński prezentuje nazwę, wyrażenie lub powiedzenie, w autorski sposób odnosząc się do jego dziejów, powiązanych z nim faktów historycznych bądź mitów, zmyślonych przez ludzi historii i zabawnych anegdot. Gawędziarski styl nie ma nic wspólnego z encyklopedycznymi hasłami – Kopaliński opowiada w zajmujący sposób, wykazując się erudycją w licznych dziedzinach. Przeskakuje z zagadnień językowych do mitologii, z Newtona do Byrona, z mów Demostenesa do astronomii. Fakt że kompilacja jest przypadkowa, dodaje książce kolorytu, ponieważ na każdej stronie czeka nas niespodzianka. Lekturę ubarwiają ilustracje Szymona Kobylińskiego.

Szuja, czyli kot w worku… to znaczy w swetrze (tak, to trochę abstrakcyjne i przewrotne imię dla kociego przyjaciela, nawet pan Kopaliński miałby z tym problem)

Po „Kota w worku” powinien sięgnąć każdy, być może wtedy w szkołach nauczyciele przestaną uczyć dzieci, że nazwa polskiej stolicy wzięła się od Warsa i Sawy. Tym bardziej, że na Allegro można go upolować za… symboliczną złotówkę. Kolejne książki z serii noszą tytuły „Drugi kot w worku, czyli z dziejów nazw i rzeczy” oraz „Trzeci kot w worku, czyli rozmaitość świata”. Poniżej podaję spis rzeczy, bez zbędnych objaśnień będziecie z grubsza wiedzieli, czego dotyczą kolejne rozdziały.

Spis rzeczy:

Na zdrowie!; Polacy nie gęsi; Odstukać; Kupować kota w worku; Trzeba pieniędzy, pieniędzy…; Puszka Pandory; Do trzech razy sztuka; Wyrwał się jak Filip z Konopi; I ty, Brutusie?; Nie chwal dnia przed wieczorem; W Pińczowie dnieje; Barany Panurga; Lwia część; Między ustami i brzegiem pucharu; Broda nie czyni filozofa; Odradza się jak feniks z popiołów; Pieczone gołąbki…; Syzyfowe prace; Ślimak, ślimak wypuść rogi; Laputańczyk; Latający Holender; Zabierać z sobą lary i penaty; Złapać się we własne sidła; Stonoga; Nadęty pęcherz; Paniczny strach; Mówić bez ogródek; Koń ma cztery nogi, a potknie się; Tabu; Spór o cień osła; Sfinks; Rzucać perły przed wieprze; Klątwa Tut-ench-amona; Hermetyczny; Pod złym (lub dobrym) znakiem; Lajkonik; Amazonka; Wychłostać morze; Eureka; Złoty; Bujda księżycowa; Welleryzm; Czas to pieniądz; Fatamorgana; Nike; Morowa zaraza; Nić Ariadny; Superman; Uczta Lukullusa; Jabłko Newtona; Proszę ciebie; Męki Tantala; Jak pies z kotem żyją; Inkunabuł; His Master’s Voice; Siedem cudów świata; Chimery; Pegaz; Arka Noego; Atlantyda; Kulig; Heros; Kości zostały rzucone; Kosmos; Włosy stają dęba; Wóz Drzymały; Grecki nos; Ceremonia herbaciana; Kameleon; Mieć z kimś na pieńku; Świerzop; Wyspa szczęśliwości; Dziewięć muz; Sucha Ewa; Iluzjonizm; Goły jak święty turecki; Kula Sykstusa V; Arlekin; Bojkot; Sądy Boże; Warszawa, Wychowanie spartańskie; Kohinur; Jeszcze Polska nie zginęła; Nagroda Nobla; Utopia.

Władysław Kopaliński, Kot w worku, czyli z dziejów powiedzeń i nazw, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1977.

Rafał Niemczyk